Divlja gradnja uništava specijalni rezervat prirode Uvac

Iznad leve obale Zlatarskog jezera, na lokalnom putu koji vodi ka Ivanjici u novovaroškoj opštini, pruža se prelep pogled na ovu veštačku akumulaciju i planine koje je okružuju.

Ispod puta, uz samu obalu, stopljena sa zimzelenim ambijentom i oivičena žičanom ogradom, nalazi se bez dozvole građena vikendica sa sređenim prilazom, pomoćnim objektom i solarnim panelom, piše CINS.

Kada su je čuvari Specijalnog rezervata prirode Uvac (SRP Uvac) posetili u jednom od svojih svakodnevnih obilazaka terena, dočekala su ih obaveštenja – „čuvaj se psa” i „objekat je pod video nadzorom”.

Čuvar Stevo Radovanović seća se kada je tu stajala samo jedna betonska ploča i na njoj kamp prikolica. U međuvremenu je napravljena čitava vikendica. Bio je to jedan od njegovih slučajeva divlje gradnje od kada se, pre desetak godina, zaposlio u rezervatu.

„Kada je (područje Uvca) počelo da se promoviše kao zaštićeno područje, onda je počelo da privlači sve više i više ljudi”, kaže Radovanović.

Ova vikendica samo je jedna od mnogih koje su građene bez dozvole u okviru SRP Uvac u poslednjih osam godina. Inspektori Ministarstva građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture su od 2012. do oktobra 2020. godine doneli 42 rešenja kojim nalažu zaustavljanje ilegalne gradnje i rušenje započetih objekata u okviru rezervata. Od toga je samo 13 objekata srušeno i to isključivo na osnovu rešenja iz 2015. godine.

Nikola Stanojević iz Centra za istraživanje biodiverziteta objašnjava da je veliki problem očuvanja prirode u zaštićenom području upravo neplanska gradnja i zauzeće prostora, zbog kojih ovakva područja gube svoje prirodne vrednosti. Stanojević naglašava da gradnja dugo traje i da malo ko ruši već izgrađene objekte.

„To je sigurno jedna od najgorih pretnji po zaštićeno područje, koja su inače koncipirana kod nas jako labavo, u smislu da je efektivan deo zaštićenog područja dosta manji nego što je proglašen.“

Ipak, bez obzira što su gradili bez dozvola, neki vlasnici objekata su ih kasnije legalizovali na osnovu Zakona o ozakonjenju objekata donetog 2015. godine.

Istraživanje Centra za istraživačko novinarstvo Srbije (CINS) pokazuje kako se na ovaj način zaobilaze propisi koji brinu o zaštiti životne sredine i kako je Opština Nova Varoš pri legalizaciji pojedinih objekata nakon 2015. propuštala da traži saglasnost organizacije nadležne za zaštitu prirodnih dobara, kako je predviđeno zakonom, što znači saglasnost Zavoda za zaštitu prirode Srbije.

Odgovor da li je moguće legalizovati objekte čije je rušenje naloženo pre donošenja novog Zakona, nismo dobili od Ministarstva.

Zaštićena područja imaju tri stepena zaštite – prvi najrigorozniji, zatim drugi i treći – kojima se određuje šta u zaštićenom području može da se radi, a da se ono ne ugrozi.

Uredba o SRP Uvac ovu teritoriju je stavila pod drugi stepen zaštite, između ostalog da bi se očuvala retka vrsta beloglavog supa, stvorili uslovi za povratak biljaka i životinja koje su nestale sa tog područja, ali i da bi se sačuvale lepote i raznovrsnost predela.

Da bi neko legalno gradio u zaštićenom području mora da pribavi uslove Zavoda za zaštitu prirode. Međutim, pojedini vlasnici objekata na Uvcu ipak grade nelegalno, ne poštujući pomenute propise.

Kasnije, kada dođe vreme da te svoje nelegalne građevine ozakone, to rade na osnovu Zakona o ozakonjenju objekata. On nalaže da prilikom legalizacije izgrađenog u prvom i drugom stepenu zaštite traže drugi dokument – saglasnost Zavoda, osim ako je reč o vikendicama i porodičnim kućama za odmor, što je uglavnom slučaj kod divlje gradnje na Uvcu. Na taj način investitori legalizuju objekte bez uslova koji ocenjuju uticaj na životnu sredinu.

Ipak, problem sa mnogim vikendicama na Uvcu je što se istovremeno nalaze i u prvoj zoni sanitarne zaštite voda, uspostavljenoj da bi se sprečilo zagađivanje i drugi loši uticaji na izvorišta vode – pa je za njihovu legalizaciju ipak potrebna saglasnost Zavoda.

Istraživanje CINS-a pokazuje da je Opština Nova Varoš godinama legalizovala objekte, a da nije tražila ovu saglasnost.

Opštinskim rešenjem o ozakonjenju iz 2016. godine legalizovan je objekat Dragana Matijevića, novovaroškog preduzetnika i političara, bez saglasnosti Zavoda, iako se nalazi u prvoj zoni sanitarne zaštite voda. To je kasnije postao model po kom su ozakonjeni i drugi objekti – najmanje 14 u okviru rezervata, od 2016. do septembra 2020. godine.

Prema podacima Zavoda za zaštitu prirode, Opština im se obratila prvi put tek u novembru prošle godine, za objekat koji je izgrađen u trećem stepenu zaštite. Zavod nije dao saglasnost za ozakonjenje upravo jer se nalazio u prvoj zoni sanitarne zaštite voda.

Uprkos brojnim pokušajima, zvanični komentar Opštine Nova Varoš nismo dobili.

Slobodan Rebić iz Užica počeo je da zida bez dozvole u novembru 2012. Opštinski građevinski inspektor mu je naredio da ukloni izgrađeno i zemljište vrati u prvobitno stanje. U trenutku posete inspektora Rebić nije bio tu, već je zapisnik zakačen na objekat.

U decembru iste godine je i republički inspektor, tada prisutnom Rebiću, najavio donošenje Rešenja o rušenju izvedenih radova, koje je i stiglo u januaru sledeće godine. Rebić je nastavio da gradi.

U julu 2013. godine opštinski inspektor je ponovo izašao na teren i sastavio zapisnik.

SRP Uvac je podneo i krivičnu prijavu 2013. godine Osnovnom javnom tužilaštvu u Prijepolju. U njoj piše da su čuvari Uvca primetili da Rebić noću nastavlja da zida:

„Jednostavno se može zaključiti da Rebić svesno i namerno čini krivično delo, ponašajući se krajnje drsko i bahato, istovremeno se ’rugajući’ inspekciji, rezervatu, opštini Nova Varoš i Republici Srbiji. Istina, prilikom izlazaka na teren, Rebić uvek izjavi da zna da čini krivično delo, da inspekcija samo radi svoj posao, kao i Rezervat Uvac d.o.o, a onda nastavlja da ’radi po svom’, odnosno, čim čuvarima prirode ’ugleda leđa’ nastavlja intenzivno da zida“.

Sledeće godine Rebić je sa tužilaštvom sklopio sporazum o priznanju krivičnog dela nakon čega je osuđen na uslovnu kaznu zatvora od šest meseci i novčanu kaznu od 100.000 dinara.

Opština mu je objekat legalizovala 2017. iako je jedan deo bio u prvoj zoni sanitarne zaštite voda.

Rebić za CINS kaže da je gradio u zaštićenom području, ali i da su drugi:

„Gore je preko dve stotine objekata, svaki je dobio zabranu gradnje i posle toga je to regulisano zakonom i legalizovano“.

Slobodan Rebić je brat od strica direktora policije Vladimira Rebića.

Od 19 krivičnih prijava koje je od 2012. do oktobra 2020. rezervat podneo prijepoljskom tužilaštvu protiv investitora koji rade bez građevinske dozvole, u 11 slučajeva su investitori osuđeni na uslovne kazne zatvora i 100.000 dinara. U dva slučaja su prijave odbačene jer je primenjeno sredstvo oportuniteta, odnosno optuženi su platili novčanu kaznu – u jednom slučaju 15.000, a u drugom 30.000 dinara.